Een trein tussen Hasselt en Maastricht
Laatst bijgewerkt: 28/11/2017

In augustus en november 2017 verkennen Martin Hestermans, voorzitter van de fotoclub Foto Total Hasselt, en ikzelf, Lorenzo, de verlaten spoorlijn 20 Beverst–Lanaken–Maastricht. Tot halverwege de jaren 1950 vormde deze spoorlijn een belangrijke schakel in het spoorwegverkeer tussen België en Nederland. Vandaag de dag is het spoor nog nagenoeg over de volledige lengte aanwezig, weliswaar op sommige plaatsen door vegetatie ingepalmd.

Waar mogelijk leggen wij onze foto's naast de dia's van René Hameleers en Roelof Hamoen uit de jaren 1980, toen er voor het laatst treinen tussen Hasselt en Maastricht bolden.

Nog lang voor er op deze aardbol auto's rondreden, werd in 1856 spoorlijn 20 ingehuldigd door de Aken-Maastrichtsche Spoorweg-Maatschappij. De lijn deed dienst voor zowel reizigers- als goederenvervoer. In de beginjaren was de reizigersdienst vrij beperkt, zo kunnen we uit de onderstaande dienstregeling afleiden.

We starten onze tocht in het station van Hasselt en nemen hier de trein richting Bilzen via spoorlijn 34.

In Beverst, iets ten noorden van het station van Bilzen, takt spoorlijn 20 af, maar daar is vandaag weinig tot niets meer van te zien. Op de onderstaande foto start de spoorwegbedding van lijn 20 links op de plaats waar het spoor een bocht naar rechts maakt.

Aan de eerstvolgende overweg van spoorlijn 34, op het kruispunt van de Rooi met de Hoogbrugstraat, kunnen we de aftakkende bedding van lijn 20 goed waarnemen. De spoorwegbedding loopt hier onder straatniveau en is een soort rimboe.

In de Ribusstraat wagen we ons op een paadje, vlak naast een verkaveling, dat naar de spoorweg leidt. Daar maken wij deze mooie foto's:

De eerste overweg van spoorlijn 20 vinden we even verderop in de Ribusstraat.

De tweede overweg is die in de Spurkerweg.

Inmiddels zien we dat het spoor opnieuw op een verhoogde berm ligt.
De tweede spoorwegbrug overspant de Wijngaardstraat.

Aldus bereiken we het centrum van Munsterbilzen, waar het spoor helaas over een lengte van een twintigtal meter is weggehaald.

Aan de overzijde van de voormalige overweg vinden we het startpunt van Railbike. Hier kunt u op het authentieke treinspoor naar Gellik fietsen.

Wenst u meer informatie over Railbike? Kijk dan op hun webstek!

Daar waar de spoorlijn daarnet nog op een verhoogde bedding liep, doorkruist hij een tweehonderdtal meter verderop het centrum van Eigenbilzen in een dal.

Pas in het oosten van Eigenbilzen, ter hoogte van de Sporthalstraat, verschijnt het spoor weer op straatniveau. Ook hier komt Railbike voorbij.

Het eindpunt van Railbike bevindt zich op 200 meter voor de Wijerdijk in Gellik. Daar is ook een picknickplaats voorzien. Concreet komt het er dus op neer dat het treinspoor tussen de Sint-Jorisstraat in Munsterbilzen en de Wijerdijk in Gellik wordt onderhouden door de vrijwilligers van Railbike.

Even verderop, staande op de brug van de Wijerdijk, stellen we vast dat het spoor weerom totaal overwoekerd is.

Zo lopen we richting de spoorwegbrug over het Albertkanaal in Gellik. Deze brug werd gebouwd tijdens de aanleg van het kanaal in de jaren dertig van de 20ste eeuw en is met een spanwijdte van 112 meter de langste vierendeelbrug van België. Onze beklimming van de spoorwegberm een 30-tal meter voor de brug blijkt een vrij hachelijke onderneming. Gelukkig kan het aanwezige groen ons enige houvast bieden.

De spoorwegbrug werd in het verleden meermaals bedreigd. Omdat het Albertkanaal zou worden verbreed, maakte de overheid in 2010 plannen om deze brug te slopen. Gelukkig kon een papierfabriek in Lanaken dat verhinderen door aan te tonen dat zij spoorlijn 20 wilden gaan gebruiken voor goederenvervoer. Zo komt het dus dat het scheepvaartverkeer nu een beetje moet zigzaggen.

In 2006 was de begroeiing rond de brug nog niet zo sterk als nu. Toen kon Martin tot de afrastering van het booggedeelte lopen en de volgende indrukwekkende dia's maken.

Nabij de overweg in de Neergellikerstraat in Lanaken maakte Roelof Hamoen de onderstaande twee foto's, de linkse in 1984, de rechtse in 2007. Een mooie vergelijking van vroeger en nu.

De eerste overweg voorbij de brug bevindt zich in de Neergellikerstraat. Aan de kant van de weg zien we hoe het spoor plots ophoudt. Aan de overkant vinden we het spoor terug, waar het door een dichtbegroeid gebied ongeveer evenwijdig aan de Neergellikerstraat/Tongersesteenweg loopt.

Vlak bij Lanaken-centrum kruist de spoorwegbedding de Tongersesteenweg. Het spoor is vlak bij de voormalige overweg nog vindbaar in het bos, maar we vinden geen exacte plaats waar het spoor ophoudt. Op de tast met de voeten stellen we vast dat de grond en het gras ineens zijn opgehoogd en dat het spoor daaronder loopt. Dat doet ons vermoeden dat de rails gewoon onder het wegdek van de Tongersesteenweg liggen. Aan de overkant van de straat zijn de rails terug duidelijk zichtbaar.

Station Lanaken en de bijbehorende goederenkoer situeerden zich net voorbij de overweg van de Tongersesteenweg, op de plaats waar de Tongersesteenweg uitmondt in de Europalaan. In april 1954 werd het station voor reizigers gesloten en in november 1992 werd ook de goederenkoer opgedoekt. In 2006 werd het stationsgebouw ernstig beschadigd door een brand en als gevolg daarvan in 2010 gesloopt.

De bushalte 'Lanaken College' ligt het dichtst bij het voormalige station van Lanaken.

Evenwijdig met de Europalaan in Lanaken, ontmoet het oude spoor het nieuwe treinspoor dat in 2011 werd heraangelegd. Verbonden zijn beide sporen echter niet met elkaar. Vanaf hier lopen we naar de industriezone en de Belgisch-Nederlandse grens.

Hier bereiken we de Belgisch-Nederlandse grens.

Een vijfhonderdtal meter verderop kruist de spoorweg de Brusselseweg over een viaduct.

Het spoor loopt verder over een verhoogde berm. In de Fort Willemlaan komen we het tweede viaduct op Nederlands grondgebied tegen.

We volgen het spoor en bereiken via een klein brugje de eerste overweg in de Bosscherweg, waar in 2017 een nieuw viaduct over werd gebouwd, in het kader van het Noorderbrugtracé.

Aldus bereiken we een langwerpige spoorwegbrug die de Maas overspant.

Samenvatting huidige toestand spoorlijn 20:

Als besluit bij ons verslag informeren wij naar de houding van de verschillende overheden ten aanzien van spoorlijn 20. Welke toekomst zien zij voor de internationale spoorwegschakel Hasselt-Maastricht?

Hoe staat ProRail tegenover het idee dat, bijvoorbeeld, een Arriva-reizigerstrein vanuit Maastricht naar het Belgische Lanaken zou rijden? Kan hij hiervoor een rijpad toekennen, in samenspraak met de Belgische infrastructuurbeheerder Infrabel?
"In Nederland kan iedere spoorwegonderneming of vervoerder treinpaden aanvragen. Het staat een passagiersvervoerder vrij om capaciteit aan te vragen op het spoor richting Lanaken. Omdat het spoor bij de Prins Albert-containerterminal (buiten de bebouwde kom) eindigt, acht ProRail de kans klein dat reizigersvervoerders dit op structurele basis zullen doen."

Wordt het in 2011 volledig vernieuwde treinspoor tussen Maastricht-station en de Nederlands-Belgische grens nog door ProRail onderhouden?
"Dit spoor is tot aan de grens inderdaad in beheer bij ProRail."

Is een regelmatige treindienst (bijvoorbeeld 1x per uur of 1x per twee uur) mogelijk met de huidige spoorwegbrug over de Maas in Maastricht?
"De opening van de spoorbrug voor de scheepvaart is gekoppeld aan de treindienst en aan de openingen van andere bruggen stroomopwaarts. Dat hoeft bij een laagfrequente treindienst geen knelpunt te zijn."

"Beste meneer Vandekerckhove,

Naar aanleiding van uw mail over spoorlijn 20 tussen Bilzen en Maastricht bezorgen wij u graag de antwoorden op uw vragen.

Het is inderdaad zo dat Infrabel de eigenaar is van de spoorwegbedding van spoorlijn 20 Beverst-Lanaken-grens. Als infrastructuurbeheerder is Infrabel verantwoordelijk voor de aanleg en het onderhoud van de sporen voor zover de operator interesse heeft om een bepaalde infrastructuur te exploiteren. Het behoort deze toe om het potentieel van een bepaalde verbinding te bepalen. Vandaag hebben wij geen kennis van een dergelijke interesse. Daarom stond Infrabel positief tegenover het voorstel van De Lijn om de bedding in erfpacht te nemen in het kader van het tramproject Spartacus lijn 1 (Hasselt-Maastricht) en hebben we met dat voorgestel ingestemd.

U vroeg ons ook of spoorwegoperator Arriva met een reizigerstrein van Maastricht naar Lanaken mag rijden en of zij een rijpad kan krijgen voor de afstand tussen de grens en Lanaken-station. Het is echter zo dat dit baanvak op dit moment uitsluitend wordt voorbehouden voor goederenverkeer. Bovendien is het Belgische spoornet vandaag nog niet opengesteld voor andere operatoren van reizigersvervoer dan NMBS. Daarop is het wachten op een aantal beslissingen van de Belgische overheid met betrekking tot de omzetting van de Europese spoorwetgeving. (...)

Met vriendelijke groeten,
Sara Vandamme"

"Geachte heer Vandekerckhove,

U heeft ons stadsbestuur benaderd met een vraag over de voormalige spoorlijn 20 tussen Bilzen en Maastricht. U vraagt welke houding de gemeente Maastricht aanneemt met betrekking tot een eventuele opwaardering van deze spoorlijn, zodat er in de toekomst opnieuw reizigerstreinen zouden kunnen rijden.

Mede namens het stadsbestuur kan ik zeggen dat wij uw inzet voor en enthousiasme over de aanleg van een duurzame OV-spoorverbinding voor personenvervoer tussen Belgisch- en Nederlands-Limburg waarderen. Sterker nog, als gemeente Maastricht omarmen we deze ambitie zelf. Wij geven dat vorm door als gemeente met de Vlaamse Regering, Vervoermaatschappij De Lijn, de Nederlandse provincie Limburg en het Nederlandse Rijk samen te werken aan en te investeren in de komst van de tram Maastricht-Hasselt als onderdeel van het brede Belgische Spartacusplan.

Op 15 december 2016 is deze ambitie nogmaals onderschreven toen onze wethouder Mobiliteit John Aarts samen met Vlaams minister van Mobiliteit Ben Weyts en toenmalig gedeputeerde Patrick van der Broeck van de provincie Nederlands-Limburg een handtekening hebben gezet onder een nieuwe overeenkomst tussen alle partners in dit tramproject. Deze nieuwe overeenkomst zal ervoor zorgen dat beide Limburgen, inclusief alle aan de spoorlijn gelegen gemeenten, in 2023 opnieuw per (tram)spoor met elkaar zijn verbonden. Waarbij op het Nederlandse deel ook deels wordt gebruikgemaakt van het al bestaande spoor, waar u aan refereert. De eindhalte van de tram is voorzien in het Maastrichtse centrum, bij Mosae Forum.

Ik hoop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd.

Met vriendelijke groet,
Guid Bartholomée"

"Geachte heer Vandekerckhove, beste Lorenzo,

Allereerst bedankt voor uw mail en uw vragen betreffende spoorlijn 20. Ter algemene verduidelijking en inleiding dient u te weten dat de spoorlijn (en aanpalende gronden) eigendom is van Infrabel en dat een gemeentebestuur hier geen feitelijke bevoegdheden heeft. Zowel naar renovatie, ingebruikname als snoeiwerken van de gewassen toe. Bijgevolg beslist Infrabel wat er gebeurt met elke spoorlijn. De NMBS beslist vervolgens of er al dan niet treinen over zullen rijden (of een andere maatschappij conform het vierde Europese spoorwegpakket) en dient hiervoor een rijpadvergoeding aan Infrabel te betalen voor het gebruik van de sporen.

Daarnaast is er het Vlaamse Spartacusproject waarbij lijn 1 Hasselt met Maastricht zal verbinden en voorzien is voor 2023. Deze verbinding maakt grotendeels gebruik van de bedding van spoorlijn 20 en hiervoor zullen de sporen, bovenleiding, tractie en de brug over het Albertkanaal te Gellik worden vernieuwd/gerenoveerd. Dat is natuurlijk al een antwoord op bijna al uw vragen. Gezien de inspanningen die reeds geleverd zijn voor het Spartacusproject, zowel door de Vlaamse regering als de gemeenten (Bilzen, Diepenbeek, Hasselt en Lanaken), blijven we als gemeentebestuur hierop inzetten. Nu het geweer van schouder veranderen en kiezen voor spoorlijn 20 heeft totaal geen zin, daar men bij Infrabel geen interesse heeft in een reactivatie van spoorlijn 20 en zij als eigenaar eerst moeten worden overtuigd van het nut van een dergelijke actieve lijn.

U merkt ook terecht op dat tussen Lanaken en Maastricht het treinspoor vernieuwd is en dit voor een goederenterminal. Tot op heden is er weinig animo voor goederenvervoer per spoor, maar ook met de realisatie van Spartacus blijft het mogelijk voor goederentreinen om dit spoor te gebruiken tussen Lanaken en Maastricht.

Hopend u hiermee een duidelijk antwoord gegeven te hebben op al uw vragen.

Met vriendelijke groeten
Marino Keulen"

"Geachte heer,

Via het kabinet van minister Ben Weyts, bekwam ik uw mail van 25 augustus 2017, waarin u hem vraagt welke stappen Vlaanderen kan zetten met betrekking tot spoorlijn 20.

Zoals u weet, is het één van de doelstellingen van minister Weyts om de Limburgse mobiliteitsdossiers vooruit te helpen en ervoor te zorgen dat Limburg het openbaarvervoernetwerk krijgt waarop het recht heeft. In deze context verwijs ik naar zijn inspanningen voor de verwezenlijking van de tramlijn Maastricht-Hasselt.

Toen de Vlaamse Regering het licht definitief op groen zette voor het aanleggen van een elektrische sneltramverbinding tussen beide provinciehoofdsteden, deed zij dat op basis van een goed onderbouwd dossier. Zowel toen als nu is het duidelijk dat de federale overheid noch op korte, noch op langere termijn de intentie heeft om lijn 20, de vroegere treinverbinding tussen Hasselt en Maastricht, nieuw leven in te blazen. De Vlaamse Regering en De Lijn namen daarom zelf het initiatief om in de vorm van een sneltram een snelle spoorverbinding op poten te zetten.

Dat project komt grotendeels tegemoet aan uw vraag. Het einddoel is een snelle, comfortabele spoorverbinding tussen Hasselt en Maastricht. Voor het traject tussen Hasselt en Beverst zijn er bijkomende rails nodig om een klokvaste halfuurfrequentie te kunnen garanderen. Dat zou ook het geval zijn indien wij ervoor kiezen om deze verbinding met een trein te verwezenlijken. Tussen Beverst en Lanaken is het de bedoeling om de vroegere spoorlijn 20 te gebruiken. Daarbij wordt de vierendeelbrug in Gellik over het Albertkanaal gerenoveerd, versterkt en gebruiksklaar gemaakt voor een sneltramspoor.

Mijnheer Vandekerckhove, zoals u ziet, werden er al verschillende stappen gezet om een snelle spoorverbinding tussen Hasselt en Maastricht in te richten, waarbij zo veel mogelijk de infrastructuur van de vroegere spoorlijn – net zoals u dat zelf voorstelt – wordt hergebruikt.

U begrijpt dan ook dat het weinig zinvol is om bij de federale overheid aan te dringen op investeringen of acties om diezelfde infrastructuur klaar te maken voor treinverbindingen. De sneltramverbinding biedt een perfect alternatief voor de vroegere treinverbinding, is meer flexibel en kan voordeliger worden gerealiseerd. Bovendien worden op dit moment de laatste losse eindjes weggewerkt, zodat de infrastructuurwerken op korte termijn kunnen worden gestart. De plannen nu nog veranderen, zou contraproductief zijn en de verwezenlijking van de spoorverbinding Hasselt–Maastricht nodeloos vertragen. Daarenboven biedt deze sneltramaanpak meer voordelen dan een reactivering van de vroegere treinverbinding.

Uw betrachting, mijnheer Vandekerckhove, is in essentie gelijk aan die van de Vlaamse Regering, van minister Weyts en van De Lijn. Wij willen allemaal hetzelfde: een efficiënte ontsluiting van Limburg door openbaar vervoer. Om deze doelstelling te realiseren, zijn er meer mogelijkheden dan alleen treinverbindingen. Ik hoop dan ook dat u net zoals onze minister alle vertrouwen krijgt in het sneltramproject Hasselt–Diepenbeek–Bilzen–Lanaken–Maastricht.

Met vriendelijke groeten,
Departement Mobiliteit & Openbare Werken"

De toekomst van spoorlijn 20 Hasselt–Lanaken–Maastricht. Ontdek hier alles over het Spartacusplan van De Lijn.

Het Spartacusplan voorziet dat tram 1 zal vertrekken aan de voorzijde van station Hasselt en via een eigen bedding door het centrum rijdt om vervolgens de universiteitscampus en station Diepenbeek te bereiken. Ter hoogte van station Diepenbeek mondt het spoor uit in de bestaande spoorlijn 34. Tussen Diepenbeek en Y Beverst (de aftakking naar spoorlijn 20) dienen twee bijkomende sporen te worden aangelegd om een halfuurdienst in beide richtingen tussen Hasselt en Maastricht te kunnen verzekeren. De bestaande capaciteit van spoorlijn 34 (= twee sporen) zou daarvoor ontoereikend zijn. Daarenboven moeten alle overwegen tussen Diepenbeek en Y Beverst worden gesloten. Tussen Beverst en Maastricht rijdt de tram over de bestaande spoorwegbedding van lijn 20. In Lanaken wijkt de tram echter even van onze spoorlijn af en maakt hij een ommetje via het centrum (Europaplein). Daarna komt hij terug op het bestaande spoor, dat in 2011 volledig werd heraangelegd tussen Lanaken en Maastricht. Op Maastrichts grondgebied wijkt de tram opnieuw van het treinspoor af en volgt hij een route door de stad, naar Mosae Forum in het centrum. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat de tram naar het station van Maastricht doorreed, maar het bleek technisch onmogelijk om de Wilhelminabrug over de Maas te kruisen.

In 2015 werd onderzocht of de tram niet door het centrum, maar wel via de bestaande spoorlijn 20 en de spoorwegbrug over de Maas naar het station van Maastricht kan rijden. Hier (.pdf) kunt u het integrale onderzoek nalezen. Kort gezegd, komt het erop neer dat ProRail geen tram toelaat op het emplacement van station Maastricht, tenzij deze via een eigen spoor geheel los van het treinverkeer over het emplacement wordt geleid. Daarnaast is de spanning van de bovenleiding in Maastricht niet compatibel met een tram. De vloerhoogte van de tram en de perrons in station Maastricht komen niet overeen. Een robuuste dienstregeling (2x per uur in beide richtingen) zou met de bestaande spoorwegbrug over de Maas in het gedrang kunnen komen (cfr. de brugopening voor het scheepvaartverkeer). Het veiligheidsrisico, tot slot, aan de overweg in de Bosscherweg in Maastricht neemt toe.

Wij denken dat een rechtstreekse spoorverbinding tussen het station van Hasselt en het station van Maastricht belangrijk is. Zo wordt het Belgische spoorwegnet opnieuw met het Nederlandse verbonden. Misschien is het daarom een interessante denkpiste om het Spartacusplan Hasselt–Maastricht in te korten tot Hasselt–Diepenbeek en een treinverbinding tussen Hasselt en Maastricht te ontwikkelen?

De geprojecteerde Spartacus-tram bedient tussen Hasselt en Diepenbeek de volgende halten:

Tram 1 Hasselt-Diepenbeek
Hasselt Station NMBS • Hasselt Oud Gasthuis • Hasselt Dusartplein • Hasselt Provinciehuis • Diepenbeek Campus • Diepenbeek Station NMBS

De trein van Hasselt naar Maastricht zou de volgende halten kunnen hebben:

Trein Hasselt-Maastricht
Hasselt • Diepenbeek • Munsterbilzen • Eigenbilzen • Lanaken • Maastricht

Deze treinrit neemt vermoedelijk zo'n 30 minuten in beslag.

Voor het traject Hasselt–Maastricht lijkt de trein het meest voor de hand liggende vervoermiddel. Tussen Beverst en Lanaken zou de toekomstige tram immers identiek dezelfde bedding als de trein volgen en precies dezelfde halten (Munsterbilzen en Eigenbilzen) bedienen. In feite doet de tram daar dienst als trein, maar draagt hij de naam tram.

Als we het treinidee volgen, behoort een halfuurdienst in beide richtingen niet meer tot de mogelijkheden. Dan is een trein 1x per uur (of 1x om de twee uur) wellicht realistischer. Het centrum van Lanaken wordt op die manier niet bediend maar er kan wel een perron worden aangelegd naast het bestaande treinspoor, evenwijdig aan de Europalaan, op een paar honderd meter van de bushalte Europaplein waar de tram zou stoppen. In Maastricht kan de trein via de bestaande infrastructuur (en de spoorwegbrug over de Maas) het station van Maastricht binnenrijden. Vraag is dan nog wel of men kiest voor elektrificatie of een dieseltrein. De sneltram wordt 100% zeker elektrisch aangedreven en is dus milieuvriendelijker.

Aangezien over enkele jaren de markt voor het Belgische reizigersvervoer per spoor wordt vrijgemaakt, staat het een spoorwegmaatschappij dan vrij om een rijpad aan te vragen tussen Hasselt en Maastricht. Gelet op de enkelsporige infrastructuur tussen Beverst en Maastricht, zal eventueel goederenverkeer maar beperkt kunnen plaatsvinden in combinatie met een reizigerstrein. Het is een afweging die we moeten maken: verkiezen we een elektrische tram die elk halfuur tussen Hasselt en Maastricht rijdt, maar niet tot het station van Maastricht? Of opteren we voor een (diesel)trein die maximaal 1x per uur tussen Hasselt en Maastricht rijdt, maar wel beide stations met elkaar verbindt? Het een sluit het ander niet uit. De sneltram tussen Hasselt en Diepenbeek kan perfect worden aangelegd om de mobiliteitsknoop in de agglomeratie Hasselt – Hogeschool PXL/UHasselt – Diepenbeek station NMBS te ontwarren.

Een treinverbinding tussen Hasselt en Maastricht is waarschijnlijk eenvoudiger te creëren dan een tram, wetende dat het grootste deel van het traject Hasselt–Maastricht anno 2017 uit gebruiksklaar treinspoor bestaat. Als de 9 kilometer spoor tussen Beverst en Lanaken wordt vernieuwd (inclusief de spoorwegbrug in Gellik), bestaat er een doorgaand, toegankelijk treinspoor van Maastricht naar Hasselt. Moeten de overwegen tussen Diepenbeek en Beverst worden gesloten voor één bijkomende reizigerstrein per uur in beide richtingen? Het is mogelijk dat de treinverbinding minder robuust wordt dan de tram omdat je hier afhankelijk bent van een spoorwegbrug die moet openstaan voor het scheepvaartverkeer. Maar weegt dat op tegen een rechtstreekse treinverbinding naar station Maastricht?

Ter informatie geven we mee dat spoorlijn 20 niet op de agenda van de 13 Vlaamse spoorprioriteiten staat.

In Nederland gebeurt het wel vaker dat spoorlijnen waar aanvankelijk treinen reden, nu worden omgetoverd tot metro- of tramlijnen. In dat opzicht zou deze trend, die in België nog onbekend is, ook op spoorlijn 20 van toepassing kunnen zijn.

Of het nu een trein of een tram wordt, wij drukken graag onze steun uit voor de plannen van de Vlaamse overheid om een vlotte spoorverbinding tussen Hasselt en Maastricht tot stand te brengen.

Wenst u op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen in het Spartacusplan? Klik dan hier!